Arşimet Parşömenleri ve İstanbul

Arşimet, antik Yunan matematikçi, fizikçi, astronom, filozof ve mühendis. Antik dünyanın ilk ve en büyük bilim adamı kabul edilir. Bir gün hamamda yıkanırken suyun kaldırma kuvvetini bulur.

Dokuzuncu ve onuncu yüzyıllar Bizans İmparatorluğunun en gösterişli yıllarıydı. Ve Konstantinapolis(İstanbul) kopya çıkarma ve koruma işleminde antik dönemdeki bilgileri orta çağa ulaşmasını sağlayan bir merkezdi. Arşimet parşömenleri bunlardan birkaçıydı. Onuncu yüzyılda, Arşimet’in Metot, Stomachion ve Yüzen Cisimler adlı üç önemli eseri, yine Konstantinopoli’te kopyalandı.

Fakat yıllar sonra 1204'te, Papa 3. İnnocentius’un çağrısıyla yola çıkan 4. Haçlı Seferi’nin askerleri, asıl hedef olan Kudüs’e varmaya bile gerek duymadan, dönemin en zengin kenti Konstantinopolis’teki ganimetin büyüsüne kapılarak şehri yamaladı. Bundan sonraki yıllarda matematiğe duyulan ilgi azaldı. Arşimet’in parşömenleri ise geri dönüşüme tabi tutuldu. Parşömenlerin hammaddesi deriydi. Ve bu derinin hazırlanması çok zahmetliydi bundan dolayı zaman zaman eski yazıları silinip üzerine yenileri yazılıyordu. Arşimet’in metinleride bu şekilde geri dönüşüme tutuldu ve Hristiyan bir dua kitabı için yenilendi.

Hattat İonanes Myronas, dua kitabını yazma işini 14 Nisan 1229'da tamamladı. Büyük bir şans eseri, yıkama işlemi parşömenlerin üzerindeki orjinal yazıyı tamamen silememişti.

Silinmeyen yazılar Arşimet’in metinleriydi. On altıncı yüyyılda, nasıl olduysa bu dua kitabı Kutsal Topraklar’a gitti ve Batı Şeria’daki Beytlehem kentinin birkaç kilometre doğusunda bulunan St. Sabas Manastı’nın kütüphanesinde yerini aldı. Daha sonra bilinmeyen bir sebeple bu parşömen İstanbul’a döndü. Alman bilim adamı Constantine Tischendorf(1815–1874), İstanbul’daki Ortodoks Patrikhanesi’ni ziyaret etti ve el yazmasının orada gördü. Tischendorf, alttan göz kırpan silik matematik metinlerini çok ilginç bulmuş olmalı ki, kitabın bir sayfasını yırtıp çalmış. Daha sonra, Tischendorf mirasçıları o sayfayı 1879 yılında Cambridge Üniversite Kütüphanesine satmış.

1899'da Papadopoulıs Kerameus adlı bir Yunan akademisyen, bu parşömenleri katalogladı.

1854–1928 Danimarkalı filoloji uzmanı Johan Ludwig Heiberg yaptığı araştırmalar sonucunda bu metinlerin Arşimet’in yedi tezini içeriyordu ve Arşimet’in var olan yazıların en eski kopyası ve “Metot” ve “Stomachion” isimli metinlerin tek kaynağıydı.

Heiberg 1908 yılında son kez çalıştıktan sonra parşömenler ortadan kayboldu. Ve 90 yıl sonra, bir Christie’s müzayedesinde, Fransız bir ailenin özel koleksiyonundan çıkıverdi. Aile parşömenlerin 1920'lerden beri kendilerin olduğunu iddia ediyordu. Bazı sayfaları kayıptı. En önemlisi Arşimet metinlerini içeren ve Heiberg’in çevirsini yaptığı sayfalarında üçü ortada yoktu. İkinci olarak, uygun koşullarda muhafaza edilmeyen parşömenlerin bazı bölümleri telefisi mümkün olmayacak şekilde küflenip bozulmuştu. Son olarak, kitabın dört sayfasına, kitaba daha zengin göstermesi için, Bizans sitili dört resim eklenmişti.

Parşömen 28 Ekim 19982de New York’ta açık artırmaya çıktığından Yunanistan hükümeti ve Yunan Psikoposluk’u satışın durdurulması için harekete geçti ve kitabın 1920 lerde kendilere ait olan bir manastırdan çalınmış olduğunu iddia etti. Fakat bu girişim başarısız oldu. Kitap 2 milyon dolarak açık artırmada satıldı. Kitabı satın alan ve adı açıklanmayan kişi bu eşşiz yapıtı korunması ve üzerinde akademik çalışma yapılması için Baltimore’daki Walters Sanat Müzesine bağışladı.

Bu kadar değerli bir eserin bu halde yok olup gitmesi bizim için çok büyük bir kayıp :(

Kaynak: Tanrı Matematikçi Mi? Maroi LIVIO